Abhazya Karadeniz’in doğusunda bulunan tarihi bir ülkedir. Resmi adı Abhazya Cumhuriyeti’dir. Abhazya Gezilecek Yerler ve Abhazya Hakkında Bilgi

5 Ekim Adıgey Cumhuriyetimizin Kuruluşunun 24.Yıldönümü kutlu olsun 



Adıgey Cumhuriyetimizin kuruluşunun 24.yıldönümünü kutluyor, huzur, barış, sevgi ve refah içerisinde varlığını devam ettirmesini diliyoruz.Adıgey Cumhuriyeti 5 Ekim 1990 yılında özerk bölge statüsünden cumhuriyet statüsüne yükseltildi ve "Adıgey Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" adını aldı. SSCB'nin dağılması ile Rusya Federasyonu'nun federal bir birimi olarak"Adıgey Cumhuriyeti"adıyla tekrar kuruldu. Bu nedenle Adıgey Cumhuriyeti'nde her yıl, 5 Ekim'de kuruluş yıldönümü törenlerle kutlanmaktadır.
                                                                                   




Adige devlet başkanı
Aslan Tkhakushinov


Yönetim Şekli: Cumhuriyet

 Resmi Dil: Adıgece, Rusça

Yüzölçümü: 7.600 kilometrekare

 Etnik Bileşim: adige, Rus,ermeni,ukraynalı,diğer


Coğrafi Konumu: Karadeniz’inkuzey doğusunda yer alır .güneyinde abhazya guney doğusunda karaçay kuzeyinde ise rusya vardır.



İklim: karasal.

 

Başlıca Kentler: maykop(başkent), Oktiyabrski, Tewuçuej, Krasnogvardeysk, Şogen, Koşhabl

                 

Ulaşım: kara, hava ve demiryolu




Siyasal Statü

•    Rusya Fedarasyonu üyesi Adıgey Cumhuriyeti'nde (AC),Adıge ve Rus dilli nüfusun siyasal temsil eşitliği ilkesine (paritet) dayanan yarı parlamenter bir sistem yürürlüktedir.Yasama organı olan AC Devlet Parlamentosu-Khase (Хасэ) iki kanatlı ve toplam 54 üyelidir:Khase,Maykop ve Adıgeysk kentsel alanları ile birlikte,9 rayonun (seçim çevresinin) her birinin üçer üye ile temsil edildiği ve daha çok Adıgece konuşan üyelerin seçildiği 27 üyeli bir (üst) kanat;rayonların nüfuslarına göre temsil edildiği ve daha çok Rusça konuşan üyelerden oluşan 27 üyeli ikinci bir kanattan oluşur (Alt kanat ya da temsiciler meclisi). Böylece çoğunluktaki Rus ve azınlıktaki Adıge nüfusun siyasal temsil eşitliği (paritet) korunur.

•    Adige Cumhuriyeti Devlet Başkanı 5 yıl görevde kalır,daha önce seçilmek için Adigece ile Rusça'yı,ikisini birlikte bilme koşulu aranırken,daha sonra,Adige Cumhuriyeti Anayasası'nda yapılan bir değişiklikle,sadece Rusça bilmek yeterli sayılmıştır.Ardından Rusya Fedarasyonu'nda yapılan başka bir yasal değişiklikle,RF Devlet Başkanına,bir prosedüre göre devlet başkanını atama yetkisi verilmiştir.Nitekim,daha önce Aslan Carım ve Hazret Sovmen seçimle iş başına gelmişlerdir.Ama 13 Ocak 2007 'de görev süresi sona eren Hazret Sovmen'in yerine,Aslançerıy Thak'uşın (Тхьак1ущынэ Аслъанчэрый;A.Thakuşinov,d.1947,Vılap köyü,Krasnogvardeysk rayonu,AC)RF Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından atanmış ve bu atama kararı 13.12.2006'da AC Devlet Parlamentosu-Khase tarafından da onanarak,13.01.2007 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiş ve böylece Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi rektörlüğünden gelen Prof.Dr.A.Thak'uşın, Adigey Cumhuriyeti 'nin atanmış Devlet Başkanı olarak göreve başlamıştır.

•    Bakanlar Kurulu, Parlamento (Khase) dışından Devlet Başkanı tarafından atanmakta ve görevden alınabilmektedir.Atamanın yürürlüğe girmesi için Khase onayı da zorunludur.Başbakan Vladimir Samojenkov başkanlığında yeni Bakanlar Kurulu oluşturulmuştur ('Adıge maq' gazetesi (internet),18.01.2007).
•    Yerel idari birimler ve belediye kuruluşları da Başkan'a ve Khase'ye,görev alanları dahilinde bağlıdır.Yargı,yüksek (Adalet Divanı) ve alt kademe mahkemelerden oluşur (bk.Adıgey Cumhuriyeti Yasaları,"AC Anayasası",Ankara,2000).
İdari yapı

•    Yasama organı "Adıge Devlet Parlamentosu-Khase" olup iki kanattan oluşur:ilk 27 üye,9 seçim çevresinin (rayon) her biri adına 3 üye olmak üzere seçilir ve Khase'nin üst kanadını (Senato) oluşturur.9 rayonun 7'sinde Adıge nüfus,daha yoğun olduğundan,çoğunlukla Adıge adaylar seçilir.Geri kalan 27 üye ise,her bir rayona 1 üye verilerek,kalan 18 üye de nüfus sayısına göre rayonlara bölüştürülerek seçilir.Rus nüfusun çoğunlukta olması nedeniyle,bu son 27 üyenin çoğunluğu Rus adaylardan seçilir,bu da Khase'nin alt kanadını (Temsilciler Meclisi),ikisi birlikte,tek bir organ olan Devlet Parlamentosu-Khase'yi oluşturur.Böylece Rusça ve Adıgece konuşanların siyasal temsil eşitliği (paritet) korunur.

•    Devlet Başkanı (Prezident),RF Devlet Başkanı tarafından 5 yıllığına atanır. Başbakan ve Bakanlar Parlamento dışından olmak üzere Devlet Başkanı tarafından atanır ve görevden alınabilir. Atamaların yürürlüğe girmesi için Khase (Parlamento) onayı da gereklidir.

•    Yargı,Adalet Divanı (Yüksek Mahkeme) ve alt kademe mahkemelerden oluşur.AC Başsavcılığı RF Başsavcılığına doğrudan bağlıdır.

•    AC'de Rusça ve Adıgece (K'emguy lehçesi) resmi dillerdir.

•    AC, 2 kentsel alan ve 7 rayona,rayonlar da okrug (bucak) denilen daha alt yönetim birimlerine ayrılır.Tüm bu birimlerin seçimle oluşan yerel meclisleri,seçilen ya da atanan yöneticileri bulunur (Ayrıca bk.Adıgey Cumhuriyeti Yasaları,"AC Anayasası" bölümü,Ankara,2000).





Ekonomi

•    Dağlık güney bölümü dışında toprağın tamamına yakını tarıma elverişlidir,AC'nin verimli tarım toprağı ve zengin ormanları (% 40) vardır,sulama yapılır,mısır,buğday,ayçiçeği,şeker pancarı,çay,tütün yetiştirilir,Kuban Irmağı boyunda pazara yönelik sebze,ayrıca gül üretimi önemlidir.Zengin petrol ve doğal gaz yatakları vardır.Sanayi Maykop merkezinde yoğunlaşmıştır:tarıma dayalı sanayi,kereste,mobilya,parfümeri,Giaginsk'te bir şeker fabrikası,vb.bulunur.
Maykop'ta yıllık yağış miktarı 690 mm kadardır.Yıllık sıcaklık ortalaması Ocak ayı -2 derece,Temmuz ayı +22 derece,Nisan ayı +10 ve +11 derece,Ekim ayı değerleri de +17 ve +25 derece arasıdır.Maykop kenti ve çevresi kaplıcalar ve termal tesisler yönünden zengindir,özellikle hasta ve emeklilerin rağbet ettiği bir dinlenme ve tedavi merkezi konumundadır.

•    Güney bölgesi (Maykop rayonu) atlı gezinti,dağ yürüyüşleri,kampçılık, dağ ve su sporları yapılan bir turizm alanıdır.Bu bölümde tarih öncesine ait dolmenler,Kamennomostski'de M.Ö.III.binyılına ait Maykop "Meşoko" kültürü kalıntıları,Hamışki köyü yakınlarında "Yabanöküzü Üretme Parkı", Guzerıpl köyü yakınında "Kafkas Doğa Koruma Alanı Müzesi" vardır.Kuzeydeki Krasnogvardeysk'te de M.Ö.III.binyılından kalma Adıge kenti kalıntıları bulunmaktadır.
Güney bölümündeki başlıca dağlar Çuguş (Ç'ığuş;Ч1ыгъушъ-Kuru Toprak,3.238 m),Fişt (Fışte),Oşten,Pseaşho ve Şepsı doruklarıdır. Güneybatıdaki Avtle (Аулъэ) ve Huko (Хыкъо) dağları arasındaki Huko Gölü ve Legonaka (Лэгъонакъэ;Rusça:Lago-Naki) yaylaları gezilip görülen yerlerdendir (Özdemir Özbay,"Dünden Bugüne Kuzey Kafkasya",Ankara,1999,s.119-122).

•    1990'larda tarım ürünleri gelirinin, reel olarak da düşmesi ve devlet sübvansiyonlarının kesilmesi sonucu,sanayide bir durgunluk,bazı fabrikaların kapanması ve işsizlik süreci yaşanmış, 1989-2003 yılları arasında 123.900 kişi iş aramak üzere Adigey dışına göç etmiş, devletçe yeni yapılan ve boşalan devlet konutlarına yerleştirilmek biçiminde desteklenen,çoğu emekli ve Adıge kökenli olmayan 155.400 kişi getirilerek,en çok Maykop kenti ve Tahtamukay rayonu olmak üzere bölgeye yerleştirilmiş,böylece AC'de büyük bir Rus nüfus çöküşü ya da Adıge nüfusunun AC'nin geleceğini belirleyici bir orana ulaşması önlenmiştir (Ayrıca bk.Nart dergisi,sayı 36,Ankara,2003,s.86).






Eğitim

•    Adıge yazısı,1927'den önce Arap, 1927 - 1937 arası Latin harflerini kullanmış,1937'den bu yana da Kiril (Rus) alfabesini kullanmaktadır (AnaBritannica,Çerkesler).

•    Maykop'ta bir müze,4 tiyatro,Adıge dilinde bir edebiyat dergisi (Zeqoşnığ,üç ayda bir) ve bir resmi gazete (Adıge maq,haftada 6 gün),RF merkezine bağlı radyo ve tv yayını vardır,ama Adıgece radyo-tv yayınları 2003'ten beri susmuş durumdadır.Diasporanın internetten Adıgece radyo ve tv yayınlarıysa sürmektedir (İsrail Kfar-Kama'dan 24 saat yayın yapan "Nafna" internet radyosu,vd).

•    Başkent Maykop'taki çeşitli kültürel kurum ve kuruluşlar arasında Adıge Devlet Üniversitesi ile Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi RF'de aranan eğitim kurumları arasındadır.Özellikle ilk üniversitenin Adıgey'in dışında,Şapsığ nüfusun (tahminen 12 bin) yoğun olduğu Soçi'nin Lazarevsk beldesinde 6 fakültesi, Novorossiysk'de üç, Azak Denizi kıyısındaki Yeysk kentinde de 1 fakültesi açılmış bulunuyordu.Ayrıca Maykop'taki Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü de Adıge dili,edebiyatı,tarihi,folkloru,etnografyası,ekonomisi ve arkeolojisi konularındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır.Cumhuriyette 8 devlet ve 23 de yerel müze bulunmaktadır.

•    AC'de,birkaç evlik olan çiftliklerde (khutor;mezra) okul yoktur,bazı küçük köylerde de 1-4 sınıflardan oluşan ilkokullar vardır.Bu nedenle taşımalı eğitim sistemi de uygulanmaktadır.

•    Resmi dil olmasına karşın Adıgece,Adıgeler arasında gündelik bir konuşma dili,kısıtlı bir eğitim ve yayın dili olmaktan öteye kullanılamamaktadır.Resmi yazışmalar ise Rusça yapılmaktadır.


Eski eğitim uygulaması:

•    Adige Cumhuriyeti'nde eğitim dilleri,birer seçimlik dil olarak Rusça ve Adıgecedir.2006 yılına değin Adıge dili,sadece Adıgece konuşulan yerlerdeki ilkokullarda (1-4 sınıflarda),bir iki derste uygulanan bir eğitim dili idi;bu okullarda,matematik dersi de dahil,derslerin çoğu,yine Rusça olarak okutuluyordu.Bu durumda Adıgece,ilkokulların sadece bir bölümünde bir eğitim diliydi.Adıgece konuşulmayan yerlerdeki ilkokullarda ve bütün ortaokullarda eğitim dili ise, Rusça idi.Adıgece,tamamı Rusça eğitim veren ortaokullarda (5-9.sınıflarda),istek olması durumunda,seçmeli bir ders olarak da okutulabiliyordu (Haftada toplam 2-3 ders saati).10-11.sınıflardan oluşan liselerin eğitim dili de Rusçaydı.Sonuç olarak, çok sınırlı bir düzey ve çerçevede uygulanan Adıgece eğitim,giderek kan kaybedip cılızlaşıyor, köyden kente göçler vb oluşumlar nedeniyle de,bitiş çizgisine doğru hızla ilerliyordu (Ayrıca bk.Kuzey Kafkasya KD,sayı 87-88,s.4).


Yeni eğitim uygulaması ve tepkiler:

•    2006 yılı başlarında çıkarılan yeni bir "Eğitim yasası" ile Adıgecenin kullanım alanı,Rusça okutulan bütün okulları da kapsayacak bir biçimde,yine,haftada 2-3 ders saati ile sınırlı olmak üzere,genişletilmiştir.Ama,bazı çevreler,bulundukları yerin (AC'nin) iki resmi dilinden biri olan Adıgecenin yaygın bir eğitim dili yapılmasına karşı çıkmış ve aşırı bir tepki göstermişlerdi.

•    2006'da çıkarılan bu "Eğitim yasası","Adıge maq" (Адыгэ мaкъ;internet) gazetesinin 29 Kasım 2006 tarihli bir haberine göre,28.11.2006'da,Adıgey Devlet Parlamentosu-"Khase"de,bazı AC milletvekilleri tarafından verilen bir değişiklik önergesi üzerine yeniden görüşülmüş;bazı milletvekilleri,Adıgecenin Rus dilli öğrencilere de dayatıldığını,bu öğrencilerin Rusça ders saatlerinin azaltıldığını,uygulamanın RF Anayasasına "aykırı" olduğunu ve düzeltilmesi gerektiğini savunmuşlardı,ama sözkonusu değişiklik önergesi oylama sonucu reddedilmişti.


Eğitim yasasına "yargısal" müdahale:

•    2006-2007 eğitim ve öğretim yılının ilk döneminde uygulanmış olan sözkonusu "Eğitim yasası", Rusya Federasyon'u Başsavcılığına bağlı bir alt şube olan AC Başsavcılığının talebi üzerine AC Adalet Divanı (Yüksek Mahkeme) tarafından,"Adıgecenin,bu dili seçmeyen öğrenciler için de zorunlu bir dil yapıldığı,bunun RF Anayasasına ve İnsan haklarına aykırı olduğu" gerekçesiyle iptal edilmiştir.Yüksek Mahkeme,iki resmi dilden birinin (Rusçanın),bütün öğrencilere okutulmasını normal karşılarken,öteki resmi dilin (Adıgecenin),kısmen de olsa,Rusçaya benzer bir yasal statüye kavuşturulmasını,"RF Anayasasına ve İnsan haklarına aykırı" bulmuştur.

•    RF'deki düzenlemelere göre,bir öğrenci,eğitim dili olarak Rusçayı ya da o yerde bulunan eğitim dillerinden birini (AC'de Adıgeceyi) seçme hakkına sahiptir.Ama,genel düzenleme,Rusçayı bir eğitim dili olarak seçenin başka bir eğitim dilini öğrenmekten kaçınabilmesi;Rusça dışındaki bir eğitim dilini seçenin ise,Rusçayı öğrenmekten kaçınamaması biçiminde oluşturulmuştur.Rusça eğitimi en üst düzeyde ve geniş kapsamlı tutmayı;Adıgeceyi ise,bir eğitim dili olarak,ilkokulların bir bölümüyle,orta öğretimde de isteğe kalmış bir seçmeli ders dili olarak sınırlamayı hükme bağlayan yargının sözkonusu iptal kararı,henüz temyiz aşamasındadır.Bu arada,iptalin onanması durumunda,AC'de resmi bir dil olan Adıgecenin,yeniden kapsamlı bir eğitim dili olması için yeni bir yasanın çıkarılması çalışmalarının başlatıldığı da söylenmektedir (bk."Kafkas Dernekleri Federasyonu" duyurusu,3 Şubat 2007,internet;"Nartajans.net","Adıgey'deki Gelişmelerle İlgili
Açıklama",5 Şubat 2007).

•    Öte yandan,Diaspora'da,AC içindeki bazı kuruluş ve kurumların Krasnodar'a taşınması ve AC'nin içinin boşaltılması çalışmalarının başlatıldığı biçiminde kaygılar da vardır (bk.Kafkasya.Net,"Adigey'e gümrük darbesi", 14.01.2007;KavkazCenter.com,"Adıgey tecrit ediliyor",6 Şubat 2007).

•    Yine başka bir kaygı konusu da,Ocak 2007 sonlarından beri AC resmi internet sitesinin uzun bir süre sustuktan sonra, 1 Mart 2007'de,Adıgecesi olmadan ve sırf Rusça olarak yeniden yayına başlamış ve resmi Adıge maq (Адыгэ макъ) gazetesinin internet verilerinin de,bir süre için zayıflamış,ancak,10 Mart 2007'den başlayarak bir düzelme işareti gösterebilmiş olmasıdır.





Kültür Sanat


Adıge topluluları:

•    Adıge topluluklarından kıyıdakiler (Natuhay veya Natuhac,Şapsığ,Hak'uç ve küçük bir bölümü veya birkaç köyü eskiden şimdi ölü olan "Vubıh" veya "Ubıh" dili konuşan,ama geneli Şapsığ-Hak'uç lehçesinde Adıgece konuşan "Vubıhlar",yine Abaza ve Adıge lehçelerinde konuşan,yani çift dilli kıyıdaki Abaza toplulukları,vb) ve içerideki Abadzeh topluluğu,arkaik sayılabilecek bir demokratik yapıya sahiptiler.Doğudaki daha az nüfuslu topluluklar da yarı feodal ilişkiler içindeydiler(Bjeduğ,Hatukay,K'emguy,Besleney,Mahoş,Yegerukay,Mamhığ,Kuban Kabartayları, doğudaki yüksek vadilerde barınan Abaza toplulukları,vb).İlk örnekte yönetim yöresel ve "Khase" denilen halk meclislerinin,ikinci örnekteyse,"pşı" (bey,Rusça:kinyaz) adı verilen köy derebeylerinin elindeydi.Derebeylerinin geniş arazileri,büyük hayvan sürüleri ve köleleri vardı,ayrıca kendi köylülerine de hükmediyor ve onlardan vergi alıyorlardı ("Jineps" gazetesi,Eylül 2006 eki).Demokratik topluluklarda vergi yoktu,gönüllü katkı ve dayanışma vardı.




Adıge folkloru ve Nart Destanı:

•    Adıgeler arasında kökü çok eskilere,Milat öncesine dayanan destan ve söylenceler vardı, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze getirilen ve önemli bir bölümü kaydedilen bu söylentiler içinde "Nartlar" destanı en geniş yeri tutmaktadır (Son baskısı 8 cilt).Destanın ana kişileri bilge kadın Setenay-guaşe ile onun taş içinden doğan oğlu Savsırıko ya da Sosrıko'dur.
Kıvılcımlar saçan ateşten bir oğlan biçiminde doğan,Ateş Tanrısı da olan Demirci Lepş tarafından dizlerinden maşa ile tutulup suya daldırılan Setenay-guaşe oğlu Savsırıko'nun,maşayla tutulduğu için suya değmeyen ve bu nedenle yumuşak kalan dizleri dışındaki çelikleşmiş vücuduna silah işlemiyordu;ama yine de,gerektikçe hileye başvuran,doğaüstü yeteneklerini kullanan ve insanlara ateşi getiren bir kahramandır.Savsırıko'nun atı Thojıy de (Тхъожъый),Kerç Boğazında (Destandaki adı:Khı T'uale/Хы Т1уалэ),deniz dibinde yaşayan bir aygırdan doğmadır,önsezili ve akıllıdır,sahibi ile konuşur ve onu korur.
Savsırıko'nun kuzeni Nart Peterez,Tanrılara kafa tutabilen,kendisine silah işlemeyen,hiçbir şeyden korkmayan ve Nart Khasesi (Meclis) Başkanı "Nesren-Jak'e"yi,Tanrılık iddiasındaki Pak'o tarafından zincirlendiği Oşhamafe (Elbrus) tepesinden kurtarıp özgürlüğüne kavuşturan bir yiğit,diğer kuzeni Şebatınıko ise "Yeme içme,düğün-dernek ve kız peşinde dolanıp durmayan" salt bir kahramanlık örneğidir.Dirseklerinden ışık saçılan Nart gelini Adıyıf da,karanlıkta Nartların yolunu aydınlatmaktadır,vb (bk.Нартхэр адыгэ эпос,Хьэдэгъэл1э Аскэр,"Нартхэр" bölümü,cilt I,s.9-70,Мыекъуапэ,1968;Asker Hadeğatle,"Çerkes Nart Öyküleri, Hedefini Kendi Bulan Nart Tlepş'in Oku",çeviren Murat Papşu,Ankara,2005;Kafkasya Kül.Der.,sayı 39-42,s.108-121,Ankara,1973).
Bazı parçaları besteli şarkılar biçiminde söylenen Nart destanı dışında, "Aydemirkan" (Andemirkan) destanı ve "Hathı Oğlu Koç'as" (Hatkhım yıqo Qoçvas),vb şarkı ve anlatılar da ünlüdür.


•    Adıgelerin "Gegauk'o-Vısak'o kup" (Джэгуак1о-Усак1о куп/Halk Şarkıları ve Dansları Topluluğu) adı verilen gezici ve profesyonel sanatçı toplulukları vardı ("Kafkasya Kül.Der.",sayı 39-42,s.138,Ankara,1973). Bunlar "şık'epşıne" (шык1эпщынэ-kemane),"epepşıne" (saz),"kamil" ve "bjamıy" (kaval ve flüt) vb gibi halk enstrümanlarını kullanırlardı.
Bu çalgıcılar ve ozanlar, en önde,marşlar çalarak ve şarkılar söyleyerek savaşlara katılır,savaşçıları yüreklendirir,savaşta gördükleri her şeyi şarkılarında dile getirirlerdi.Bu şarkıcı gruplarının kalıntıları, Türkiye'de 1950'li yıllara değin varlıklarını sürdürmüşlerdir.






Modern Edebiyat:


•    Günümüz Adıge edebiyatı,K'emguy lehçesi esas alınarak yazılmakta ve geliştirilmektedir.
Tsığo Tevçoj (1855-1940),Tembot K'eraş (1902-88),İbrahim Tsey (1890-1936),Hazret Aşın,Nartolog Asker Hadeğal (d.1922),şair ve roman yazarı İshak Meşbaş (d.1931) ve bilge kişi Abu Şhalaho tanınmış Adıge yazarlarındandır.
Ts.Tevçoj'un "Pşı-verk zav" (Derebeyi Savaşı) adlı şiirsel destanı;konusunu Adıge folklorundan alan İ.Tsey'in 4 perdelik dramı "Koç'as" (Къок1ас); T.K'eraş'ın "Nasıpım yığogu" (Mutluluk Yolu) adlı ve Adıgelerin,özellikle Lenin ve Stalin dönemlerindeki yenileşme ve kolhozlaşma sürecinde ortaya koydukları direnişleri sergileyen romanı ünlüdür.
Bu yazarların bazı yapıtları Türkçeye çevrilmiştir.




Sınıfsal farklılıklar:

•    Demokratik Adıge toplulukları arasında tek evlilik,kadına saygı,erkek ve kızların görüşebilmeleri,birlikte şarkı ve dans icra etmeleri, kadınların da tarla çalışmalarına katılabilmeleri,geçerli kurallardandı.Bu kuralların dışına çıkmaya Khabze (Yasa ve Gelenek) izin vermezdi.
Yarı feodal topluluklarda ise,köleler (pşıtl-пшыл1) dışında,kadınlar ve soylu erkekler tarla işlerinde çalışmazdı ve çalışmaları aşağılanma olarak algılanırdı, derebeylerinin (пщы-оркъ) ve zengin köylülerin birden çok eşi ve odalıkları (çeşditl;жэшдилъ) olabilirdi,soylu atlara soylu olanlar binebilirdi,
Ayrıca,Abadzeh ve Vubıhlar da dahil,insan (esir ve köle) ticareti de vardı.






Adıge müziği:

•    Adıge müziği çok sesli olup,toplantılarda korolar eşliğinde söylenirdi.Ozanlara "vısak'o" (усак1о), şarkıcılara "veredao" (oрэда1о),oyuncu ya da dansçılara "geguak'o" (джэгуак1о),her türlü danslı eğlentiye "gegu" (джэгу),oyunları yöneten kişilere "hatiyak'o" (хьатияк1о) ya da geguak'o,şarkılara vokal eşlik etmeye de "jıv" (жъыу) denirdi.

•    Erkek çocuklar,eğitilmek üzere başka ailelere verilebilirdi,bu da "p'ur" (п1ур),yani "atalık" geleneğini oluştururdu.Eğlence (gegu) ve savaş sporları gündelik yaşamın bir parçası konumundaydı (Ayrıca bk."Kafkaya KD",sayı 39-42,s.57-64,Ankara,1973) .





Nüfus


    1926    1939    1959    1970    1979    1989    2002
Adige
50,821 (44.8%)    55,048 (22.8%)    65,908 (23.2%)    81,478 (21.1%)    86,388 (21.4%)    95,439 (22.1%)    108,115 (24.2%)

Rus
29,102 (25.6%)    171,960 (71.1%)    200,492 (70.4%)    276,537 (71.7%)    285,626 (70.6%)    293,640 (68.0%)    288,280 (64.5%)

Ermeni
738 (0.7%)    2,348 (1.0%)    3,013 (1.1%)    5,217 (1.4%)    6,359 (1.6%)    10,460 (2.4%)    15,268 (3.4%)

Ukraynalı
26,405 (23.3%)    6,130 (2.5%)    7,988 (2.8%)    11,214 (2.9%)    12,078 (3.0%)    13,755 (3.2%)    9,091 (2.0%)
Diğer    6,415 (5.7%)    6,313 (2.6%)    7,289 (2.6%)    11,198 (2.9%)    13,939 (3.4%)    18,752 (4.3%)    26,355 (5.9%)


Rus nüfusu,Adıge nüfusunun 2.6 katından fazla görünüyorsa da, aslında bu sayının yarıya yakını, 1990'larda nüfus düşüşünü durdurmak için bölgeye yerleştirilmiş ve yarısı kadarı emekli olan bir nüfustur ve Rus sayısı giderek düşmektedir:1989'da 293.640 (% 68) olan Rus nüfus 2002'de 288.280'e (% 64.5'e) düşmüş,Adıge nüfusu ise 95.439 (% 22.1)'dan 108.115'e (% 24.2)yükselmiştir.


•    Adıge yerleşmeleri kuzeybatıdan başlayıp güneydoğuya doğru bir yay gibi uzanmak üzere,Orta Kuban ve Orta Laba ırmaklarının sol kıyılarında öbek öbek dağılmışlardır.
40'ın üzerinde bir Adıge yerleşimi (köy ve belde) vardır.
Ayrıca Adıge nüfuslu Adıgeysk kenti (12.2 bin) ve kentsel alanı (82.5 km.kare) dışında, Adıgeler başkent Maykop (2006'da 156.800) ile Krasnodar kenti yakınındaki Yablonovski (2006'da 25.063) ve Enem (17.654) beldelerinde de yoğundurlar.Bir de Maykop kentsel alanı (53.6 km.kare) içinde Sırbistan'ın Kosova bölgesinden getirilen Adıgeler için,1999'da kurulan "Mafehable" köyü vardır.

•    Giaginski ve Maykopski rayonlarında Adıge yerleşim birimi yoktur,Adıgeler buralarda dağınık ve azınlıktadırlar.1989'a değin köylü karakterini (% 78) korumuş olan Adıgeler,artık kentlere göç yoluyla yerleşmeye başlamışlardır.Çoğunluğu kentli olan Rusların daha çok bölge dışına göç ettikleri,RF içlerine dağılmış olan Adıgelerin bir bölümünün de AC'ne döndükleri görülmektedir.Adıgeler içinde anadilini bilmeyenlerin sayısı azdır.Ama geçmişin olumsuz politikaları nedeniyle,Adıgelerin önemli bir bölümü halen anadilinde okuma yazma bilmemekte,Rusçadan yararlanmaktadır.

                                                        Megrelce'nin konuşulduğu yerler.



                                                                  MEGRELCE



Megrelce


Telaffuz                Margaluri nina

Bölge                Megrelya

Etnik köken        Megreller

Konuşan sayısı 500,000  (1989)

Dil aileleri
İber-Kafkas dilleri
Güney Kafkas dilleri
Zan dili

Megrelce
Yazı sistemi Gürcü alfabesi

Resmi durumu

Resmi dil        Gürcistan

Megrelce (Megrelce: მარგალური ნინა / Margaluri nina ; Abhazca: Агыршәа / Agırşwa), Güney Kafkas dillerinden biridir. Gürcistan'ın güneybatısındaki antik Kolhis halkıyla ilişkili olduğu sanılan yaklaşık 500.000 Megrel tarafından konuşulur. Megrelce, Güney Kafkas dil ailesinden Lazca ile akrabadır.




Dağılım

Megrelce konuşan nüfusun büyük çoğunluğu, Gürcistan’ın Samegrelo bölgesinde yaşar. Küçük bir grup da Gürcistan’ın ayrılıkçı bölgesi Abhazya’da bulunur. Abhazya’da Megrelce konuşan nüfusun çoğunluğu göç ettirilmiştir.

Megrelce, yaygın olarak Gürcü alfabesiyle yazılır; ama bu dil aslında yazılı bir dil değildir ve belli bir yazı standardı da oluşmamıştır. Megrelce konuşan nüfus ikidillidir ve asıl dilleri dışında Gürcüce konuşurlar. Gürcüce aynı zamanda Megrelce konuşan nüfusun yazı ve eğitimi dilidir.



Tarih

Megrelce, Güney Kafkas dillerinden biridir. En yakın akrabası Lazcadır ve bu iki dilin yaklaşık 500 yıl önce ayrılmaya başladığı kabul edilir. Aynı dili konuşan nüfusun kuzeyinde kalanlar Megrelce ve Osmanlılar'ın fethettiği bölgede kalanlar Lazca konuşan halk olarak ikiye ayrıldılar. Bu iki dil Gürcüceye yakın olmakla birlikte Gürcüceyle ayrışmanın İÖ 1. bin yılda başladığı kabul edilir. Güney Kafkas dillerinden olan Svanca ise akrabası olan bu dillere daha az benzer ve diğer dillerden İÖ 2. bin yılda ayrıştığı sanılır.

Bazı dilbilimciler, Megrel ve Laz dillerinin Zancanın birer diyalekti olduğunu ileri sürer. Zan dilinin yakın çağlarda Megrel ve Laz dillerine ayrıldığını ve günümüzde Zanca’nın ayrıca konuşulan bir dil olmadığına dikkat çekerler.

En eski yazılı Megrelce metinler 19. yüzyıla tarihlenir. Bu metinler daha çok etnografya içeriklidir. İlk Megrelce dilbilimsel çalışmalar da 19. yüzyılın sonlarında yapıldı. 1930-1938 arasında Kazahişi Gazeti, Komuna, Samargaloş Çai, Narazeniş Çai ve Samargaloş Tutumi gibi gazete ve dergiler yayımlandı.



Diyalektleri

Megrelce’nin başlıca diyalektleri ve alt diyalektleri şunlardır:

Zugdidi-Samurzakano veya Kuzeybatı diyalekti.
Cvari
Senaki veya Güneydoğu diyalekti.
Martvili-Bandza
Abaşa


Karşılaştırma


Türkçe                Lazca Megrelce
Haber                  Ambai Ambe
Yeni                    Ağani         Axali
İhtiyar                 Badi         Badidi
Süt                       Mja           Bja
Dut                      Mjoli          Bjoli
Erkek Kardeş      Cuma          Cima
Pazar                     Mjaçxa Jaşxa
Tavuk                   Kotume Kotomi
Geldik               Komoptit Kumoprtit
Saymak               Ǩoroʒxu Ǩoroʒxua
Aile                     Ocaği          Ocaxi
Sekiz                     Ovro           Ruo
Megrelya            Margalona Samargalo
Doğru                    Mtini           Tini
Güvercin              Ťoroci         Ťoronci
Kalpsiz                 Ugure          Ugure
Önce                    Ǯoxle Ǯoxole

                                          Сэлам Алэйкум Фи Махуэ ФIыуэ
                                          ШъУиМафэ ШIу
                                          İyi Günler

                           Фыкъэблагъэ (Hoşgeldiniz)
                      Her zaman  görebilsek böyle tabelalar , levhalar .