Abkhaz(Аҧсуа)

Abhazlar (Abhazca:Аҧсуа, Apsva veya Apsua; Abhazya’da yaşayan Güney Kafkas halkı. Gürcistan dışında en büyük Abhaz nüfusuTürkiye’dedir. Türkiye’deki Abhazların ataları 19. yüzyılda diğer Çerkes boylarıyla birlikte Ruslar tarafından sürgün edilmiştir. AyrıcaRusya Federasyonu, Kazakistan ve Ukrayna’da da Abhaz nüfusu vardır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Abazalar ile Abhazların aynı kökenli olduğu kabul edilir.

Rusya ve Rusçadaki kullanımı birbirine yakın iki formda görülen ISO 639 kodu abk (Abhazca аҧсуа бызшǝа) ve abq (Abazacaабаза бызшва) olan ve ikisi birlikte Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Abhaz-Abaza dilleri grubunu oluşturan dilleri konuşan halklar içinTürkiye'de ayırt etmeksizin yalnızca Abaza adı kullanılır. Yani Abhaz (Абхаз) ve Abazin (Абазин) Abazaların iki grubuna Rusçada verilen adlardır. Abhazya’daki Abazalar “Abhaz”, Rusya’ya bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde yasayan Abazalar “Abazin” olarak adlandırılır. Rusça aracılığıyla geçtiği Batı dillerinde de genellikle böyle kullanılır. Türkçede ise yüzyıllardır var olan “Abaza” adı böyle bir ayrım içermez. O yüzden Abaza etnik kimliğinin alt kimlikleri olarak Apsuva (Rusların Abhaz dedikleri) ve Asuva (Rusların Abazindedikleri) kullanımı da görülür. Rusçada Abhaz denen Abazalar (Apsuvalar) Türkiye'nin iç-batı bölgelerinde (İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bursa-İnegöl, Kütahya, Bilecik ve Eskişehir) yoğunlaşmışken, Rusçada Abazin denen Abazalar (Asuvalar) ise iç-doğu bölgelerinde (Bilecik, Eskişehir, Samsun, Amasya, Tokat, Yozgat, Zonguldak, Bartın, Sivas, Kayseri, Adana) yerleşmişlerdir.^[9]

Abhazlar 780 li yıllardan sonra Abhaz Kralı yeğenini Gürcü Kralı oğlu ile evlendirmesinden sonra Abhaz ve Gürcü Krallıkları birleşmiş daha sonra Gürcü Krallığına dönüşmüştür.1570 yılında iç işlerinde serbest olmak kaydı ile Osmanlı Devletine bağlanmış daha sonra 1830 yıllarında Rus Çarı nın bölgeye ajanlar göndererek istila hazırlıkları başlatılan Abhazya da Halk Osmanlı ve Rus yanlısı olmak üzere ikiye bölünmüştür.1864 yılında Rus işgali ile özellikle bugün ki Soçi bölgesinde yaşayan Abhaz lar çok büyük kayıplar vermiş ve Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır.

Abhazya, 1917 Devrimi'nden sonra, kendisi de bir Gürcü olan Stalinin türlü zorbalıklarıyla Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti’ne dahil edildi. 1921’de Gürcistan’a Kızıl Ordu’nun girmesinin ardından Abhazya, Gürcistan SSC içinde ayrı bir Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idi. Statüsü 1931 yılında Gürcistan SSC içinde özerk cumhuriyete indirildi. Sovyetler Birliğidöneminde, tarım ve turizmin gelişmesine bağlı olarak Abhazya’daki Ermeni, Rus ve Gürcü nüfusu iyice arttı. Abhazca okullar neredeyse kapanma noktasına geldi. 1989 sayımına göre Abhazya’da yalnızca 94.000 Abhaz vardı ve bu da özerk cumhuriyetin nüfusunun %18’ini oluşturuyordu. Geri kalan nüfusun büyük bölümü Gürcüler (%45), Ermeniler (%15) ve Ruslar'dan (%14) meydana geliyordu.

1992-1993’te Abhazya Özerk Cumhuriyetinin bağımsızlığını ilan etmesi ile çıkan savaşta Gürcü işgalciler Abhazya'ya girdi.Ama dünyanın çeşitli yerlerinden gönüllü olarak gelen Abhaz, kuzey kafkas kökenli halklar, Ermeni gönüllüler, dağlı halkların ve Rus ordusunun yardımıyla gürcü askerlerinin büyük ve çok ağır bir yenilgiye uğratmışlardır. Sonrasında Abhaz nüfusu oranı %45’e değin yükselmiştir. Bugün Abhazya’nın geri kalan nüfusu ise Ruslar, Ermeniler, Gürcüler (yalnızca Gali bölgesinde), Yunanlar veYahudilerden oluşmaktadır. Bugün Abhazya nüfusunun 250.000 dolayında olduğu söylenmekle birlikte, kesin sayının ne kadar olduğu bilinmemektedir.

Abhazlar'ın genel dini İslam'dır. Fakat Abhazya nüfusunun çoğunluğu Ortodoks Hrıstiyan'dır. Ayrıca pagan olanlar da vardır. 7 Kutsal Anıkha vardır. Bölgede Hıristiyanlık, Bizans İmparatoru I. İustinianus dömenide, 6. yüzyılda yayıldı. Fakat Abhazlar ilk defa 1. yüzyılda Hrıstiyanlığı Simon ve Andrew adında iki havarinin Abhazya'yı ziyaretiyle tanıdılar. Andrew Simon ile Abhazya'da ayrıldı ve Simon burada kalarak halka Hristiyanlığı öğretti. 55 yılında Romalı lejyonerler tarafından Novy Afon şehrinde öldürüldü. Kafkasya'nın ilk Hristiyan bölgesi Pitsunda şehridir ve Kafkasya'nın ilk Hristiyan cemaati Pitsunda'da kurulmuştur. Öte yandan pagan döneminden kalma inançların güçlü biçimde korunduğu görülür.

16. yüzyılda Osmanlı din görevlilerinin ve Adigelerin etkisiyle bölgeye İslam dini de girdi. Bölge büyük ölçüde Müslümanlaştı, ancak 1860’larda Müslümanlar göç etmek zorunda kalınca Hıristiyanlar çoğunluk haline geldi.

Başlıca Abhaz tanrı ve tanrıçaları:

Afi: Yıldırım tanrısı

Ançva Şana: Annelik tanrıçası

Ankı: Toprak tanrıçası

Arıs: Savaş tanrısı

Aşxua Mekepsis: Denizciler tanrısı

Atana: Bilgi ve akıl tanrıçası

Aynarjiy: Madencilerin,taşçıların ve heykeltıraşların tanrısı

Aytar: Hayvancılık tanrısı

Azveypşa: Orman ve av tanrısı

Caca: Tarım tanrıçası

Ceres: Tarım tanrısı

Gunda: Bal ve arıcılık tanrıçası

Haniya: Sağlık tanrıçası

Mışındaw: Deniz tanrısı

Nanı/Anan: Bal ve arıcılık tanrısı

Sawına: Değirmencilik tanrıçası

Şefsı: Madencilik tanrısı

Tsıwına: Bolluk ve bereket tanrıçası

Zızlan: Tatlı suların tanrıçası

Ziwawa: Yağmur tanrıçası